Trachy: coś wystaje spod mchu, czyli jak odkryto pozostałości młyna Data dodania: 2020-08-15

Między drzewami zauważyli nienaturalne górki, bardziej kopce, porośnięte mchem i trawą. Wystarczyło lekko poruszyć je butem, żeby dostrzec fragmenty cegieł. 

Liczą się wiedza oraz dobre buty. – No i środki przeciwko komarom – Radosław Zdaniewicz, właściciel Górnośląskiej Pracowni Archeologicznej, uważa, że tego lata to podstawowy ekwipunek badaczy. Szczególnie, że teren ich poszukiwań obejmował dość spory obszar lasu między Tworogiem Małym a Trachami w gminie Sośnicowice. 

Projekt archeologiczny wymyślił we współpracy z dwudziestoma lokalnymi miłośnikami historii z Tworoga Małego, Trachów, Sośnicowic, Nieborowic oraz Pilchowice, leżących w okolicach rzeki Bierawki. Płynie ona przez południową część powiatu i jak się okazuje, a Zdaniewicz sprawdził to w biurze śląskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków, pod względem archeologicznym jest w zasadzie terra incognita. 

Całość nazwali tak: „Badania archeologiczne pozostałości osadnictwa pradziejowego i historycznego w dolinie rzeki Bierawki”, a rok 2020 jest już trzecim sezonem wykopów. W pierwszym zajmowano się miejscem na terenie dzisiejszych Nieborowic, w którym, jak przypuszczano, miało znajdować się grodzisko. Niestety, nic nie znaleziono. 

– W drugim sezonie także zaczęliśmy badać ślady domniemanego grodziska nad Bierawką, w lesie między Trachami a Tworogiem Małym. I także pudło. Ale ten rejon zainteresował nas szczególnie ze względu na kapliczkę znajdująca się przy leśnej drodze, blisko naszych wykopalisk – mówi Zdaniewicz. 

W kapliczce stoi św. Roch. Nieco z boku, za figurą drewnianego Chrystusa. 

W Polsce ten święty był czczony już w XV wieku i, obok świętego Sebastiana, stał się patronem chroniącym od zarazy. Pod swoje skrzydła wziął także aptekarzy, lekarzy, ogrodników, rolników oraz... brukarzy i więźniów. W ikonografii przedstawiany jest jako młody pielgrzym lub żebrak w łachmanach, z psem liżącym mu rany albo biegnącym obok. Atrybutami świętego są: anioł, pies trzymający w pysku chleb oraz torba pielgrzyma. 

Zdaniewicz i jego grupa zastanawiali się, skąd się wzięła ta kapliczka. Obeszli więc spory teren, studiowali mapy okolicy, pochodzące głównie z połowy XVIII wieku, z których wynikało, że w pobliżu istniał przysiółek, niewielka osada. 

– Chcieliśmy ją odnaleźć i to był nasz cel badawczy na sierpień 2020 roku – dodaje Zdaniewicz.

Ale podczas kolejnego przejścia, na wydmie, nieopodal kapliczki, jedna z osób natrafiła na bardzo ciekawe narzędzie: drapak pochodzący ze środkowej części epoki kamienia. 

 – Nasze badania podjęliśmy więc na północ od torów biegnących przez las i w tym roku znaleźliśmy dwa inne narzędzia, półprodukty krzemienne, noszące ślady obróbki przez człowieka. Przypuszczamy zatem, że przed wiekami znajdowało się tu obozowisko z epoki mezolitu – wyjaśnia archeolog. 

Na mapie powstałej z laserowego skanowania powierzchni ziemi widać, jak dawniej układało się starorzecze Bierawki. Zahaczało między innymi o dzisiejsze wydmy i łowcy mezolityczni być może mieli tam swoje obozowisko – polując na zwierzęta przychodzące do wodopoju, na miejscu je obrabiali, stąd pozostałości narzędzi.

Leśne spacery przyniosły więcej odkryć. Chodząc między drzewami, zauważono nienaturalne górki, bardziej kopce, porośnięte mchem i trawą. Wystarczyło lekko poruszyć je butem, żeby dostrzec fragmenty cegieł czy zaprawy, znajdujące się tuż pod powierzchnią. Po uzyskaniu zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków i dzięki przychylności Nadleśnictwa Rudziniec założono wykopy archeologiczne. Badania zakończyły się 8 sierpnia, a odkryto fragment budynku mieszkalnego albo młyna. Natrafiono również na materialne ślady potwierdzające fakt istnienia osady: fragmenty nowożytnych naczyń, nożyk, dwie podkowy, gwoździe, monetę z wizerunkiem Fryderyka Wilhelma III z początków XIX wieku. Przysiółek na pewno stanowił część Trachów, dawniej słynących z produkcji i obróbki żelaza. Pozostałości budynku i odkryte artefakty datuje się na XVIII wiek, początek XIX. 

– Rozmawiałem z najstarszymi mieszkańcami Trachów, okazuje się, że nikt nie pamięta żadnej osady, a moi rozmówcy mają już ponad 90 lat. Tajemnicza sprawa, osada na pewno była, ale z nieznanych nam przyczyn zniknęła. Trudno powiedzieć, dlaczego. Być może jakaś choroba zabiła mieszkańców i stąd kapliczka świętego Rocha – zastanawia się archeolog. 

Akcję badawczą objął honorowym patronatem burmistrz Sośnicowic Leszek Kołodziej. 

– Projekt ma oczywiście walor edukacyjny: ludzie poznają historię najbliższej okolicy, a wśród pomocników są także dzieci, dla których to lekcja historii na żywo. No i oczywiście wspaniała przygoda – dodaje Zdaniewicz. 

Małgorzata Lichecka