Ulica z klasą. Friedrichstrasse/Kościuszki – salon miasta Data dodania: 2020-11-29

Ma w sobie tzw. sznyt. Kiedy na nią patrzymy, cieszy architektoniczna harmonia i  mnóstwo zieleni. Na szczęście współczesnym nie udało się zaburzyć w miarę jednorodnej zabudowy żadną dominantą nie z epoki. Zresztą, byłby to wstyd – na Friedrichstrasse, pod numerem 42, mieszkał radca budowlany Karl Schabik, architekt, którego wizje nadały Gliwicom wysmakowany charakter. 

Do 1945 roku była ulicą Fryderyka, a jej część, od dzisiejszej Zygmunta Starego do ul. Nowy Świat, nazywała się Strachwitzerstrasse. Kościuszki nie podzieliła losów Wyszyńskiego, która jeszcze przed wojną zmieniała nazwę trzy razy, nie mówiąc o tym, że w ostatnich latach dzielono ją, wedle uznania, wielokrotnie.  

Dzisiejszą Kościuszki wytyczono prawdopodobnie w 1888 roku (w 2020 r. skończyła 132 lata!), a najstarsze budynki kojarzone z Friedrichstrasse, koszary i szpital miejski, wzniesiono właśnie w tym czasie. Z pierwotnych zabudowań szpitala niewiele zostało, bo w latach 30. gruntownie go przebudowano. Jego starsza wersja była przeniesieniem szpitala miejskiego, znajdującego się przy ul. Ziemowita. 

Kościuszki brała początek od Zygmunta Starego, a ta była pierwszym, poza starym miastem, reprezentacyjnym traktem, z budynkiem, w którym dziś mieści się starostwo, z bardzo pięknymi willami, współcześnie ginącymi w gęstej zabudowie. 

    

Charakterystyczną bryłą wpisaną w krajobraz Friedrichstrasse były koszary piechoty. Regiment miał początkowo tylko numer, dopiero w styczniu 1889 roku cesarz Wilhelm II nadał mu imię Jakuba Keitha, szkockiego generała w służbie króla Fryderyka Wielkiego. Kompleks koszarowy składał się z kilku oddzielnych zabudowań: budynku głównego (obecnie sądu okręgowego), kasyna (dziś to biblioteka publiczna) i budynków pomocniczych.  Powierzchnia wynosiła 9600 metrów kwadratowych, a kubatura była zaiste imponująca: 49 tysięcy metrów sześciennych. Niestety, nie wiadomo, kto zaprojektował kompleks ani ile kosztowała ta inwestycja.

W 1918 roku regiment zdemobilizowano, zaś w koszarach ulokowała się policja miejska i Gestapo. W 1945, kiedy funkcjonariusze Gestapo w popłochu opuścili miasto, budynki zajęła Armia Czerwona oraz NKWD, ale już w marcu 1945 zjawili się tam pierwsi urzędnicy polskiego Urzędu Bezpieczeństwa. W 1946 roku policja polityczna wyniosła się z koszar i dostały się one na powrót wojsku, nie cesarskiemu, a polskiemu: urządzono w nich szpital wojskowy, który, po przejściu w ręce miasta, funkcjonuje do dziś.  

W 1998 gmina rozpoczęła starania o utworzenie w Gliwicach nowej siedziby sądu okręgowego, rewitalizację (która kosztowała 20 mln zł) części gmachów byłych koszar rozpoczęto w 1999, zakończono w 2001 roku. I jest ona bardzo dobrym przykładem adaptacji budynków wojskowych na cele cywilne. Miasto podarowało nieruchomość Skarbowi Państwa, natomiast konsorcjum firm, które wykonało remont, czyli Gliwickie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego S.A. i Przedsiębiorstwo Budowlane „Robud”, zdobyło za to przedsięwzięcie Platynowe Wiertło.            

Kościuszki i przyległe doń ulice to część miasta, w której gros zabudowy stanowią  dwu- i trzypiętrowe kamienice. Wszystkie powstały między I a II wojną światową, zaś na krańcach ulicy zachowały się te wybudowane jeszcze wcześniej, m.in. ciekawa kamienica z numerem 50, czyli dom z tzw. słoneczkiem. Właścicielem większości był koncern Ballestremów, ale także gmina. Kościuszki w latach międzywojennych słynęła też i z tego powodu, że była ulicą architektów: oprócz Schabika mieszkało tu jeszcze kilku.     

Znane miejsce to róg ul. Korfantego i Kościuszki, restauracja, która przed wojną nazywała się Narożnik Wojskowy, naprzeciwko niej stał pomnik generała rodu szkockiego w służbie pruskiej – Kietha. 

W latach 80. XX wieku w Gliwicach kręcono film o ataku na ambasadę polską w Szwajcarii – grała ją jedna z willi przy ul. Kościuszki. Została odmalowana, drewniany płot zamaskowano, obito dyktą, otynkowano i „robił” za mur. Po mieście krążył biały mercedes z napisem „Politzei”. Jeden z gliwickich taksówkarzy użyczył po prostu swojego samochodu, zaś między zdjęciami jeździł jako taksówka, oczywiście nie zdejmując filmowej nalepki.    

• Narożna kamienica u zbiegu ulic Kościuszki i Daszyńskiego, wybudowana w 1926 roku przez firmę Richarda Kobana (to on budował dom tekstylny Weichmanna przy Zwycięstwa 

oraz sklep bławatny Fedora Karpego przy Rynku).

• Gmach sądu okręgowego – część zabudowań dawnych koszar piechoty.

• Kamienice pod numerami 42, 44, 46 – wzniesione przez koncern Ballestremów (pod 42. mieszkał Karl Schabik)

• Tzw. narożnik wojskowy – dziś mieści się tam restauracja Wanilia.    

Małgorzata Lichecka